Wóz Drzymały

13 września obchodzimy rocznicę urodzin Michała Drzymały (1857-1937). Drzymała zasłynął przede wszystkim ze swojego wozu; wozu będącego symbolem sprzeciwu wobec pruskiego zaborcy. Oto niektóre z ciekawostek na ten temat:

- M. Drzymała miał dwa wozy. Pierwszy zakupił sam za 350 marek od magistratu Grodziska, który kilka tygodni wcześniej zarekwirował go wędrownemu cyrkowi. Drugi wóz Drzymały został wybudowany specjalnie dla niego przez poznańską fabrykę powozów i uprzęży Dzieciuchowicz & Laube, ze składek społecznych.

- Nowy wóz, zbudowany z drewna sosnowego, miał 8 m długości, 2,5 m szerokości. Wnętrze pomalowano na biało, ściany zewnętrzne na żółto, a okiennice na zielono. Dla większej izolacji ściany, podłogę i dach zbudowano z dwóch warstw desek, wkładając pomiędzy nie korek. Wewnątrz wozu znajdowała się kuchnia (o powierzchni 7,5 m2) i pokój (o powierzchni 12,5 m2) obity aksamitem, przedzielone zasuwanymi drzwiami. Z kuchni wychodziło się na malutki przedsionek skąd wychodziły drzwi na zewnątrz. Drugie drzwi wyjściowe prowadziły z pokoju.

- Nie tylko Drzymała mieszkał w wozie. W 1905 r. w wozie cygańskim zamieszkał również Kowalski, gospodarz z Piwnic (pow. Wąbrzeski), który określany był przez gazety jako „drugi Drzymała”. W 1907 r. w wozach cygańskich zamieszkali Paweł Gackowski z Błądzimia (pow. Świecki), Franciszek Pepliński z Wieprznicy (powiat kościerski) i Augustyn Pawelczyk z Sie- rakowic (powiat kartuski)

- Kiedy rodzina Drzymałów zamieszkała w nowym wozie, ich stary wóz powędrował do Wincentego Przymusa z Modrza, który był w analogicznej do Drzymałów sytuacji.

- Postawa Drzymały poruszyła wiele osób i stała się m. in.: tematem pierwszej zwrotki napisanego w 1908 r. wiersza Marii Konopnickiej „Rota” („Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród…”)

- O Drzymale i jego wozie powstało wiele dzieł m. in.: opowiadanie napisane przez J.  Weyssenhoffa „Wóz Drzymały”, dramat w 3 aktach reżyserii J. Pilarskiego wystawiany w 1945 r., polka na fortepian S. Przyklęki z 1910 r.

- Sprawa Drzymały znana była również za granicą. Głównie dzięki listom pisanym przez Henryka Sienkiewicza dotarła do uszu m. in.: Lwa Tołstoja (rosyjski powieściopisarz), Maurycego Maeterlincka (belgijski pisarz, poeta, późniejszy laureat nagrody Nobla), Herberta George’a Wellsa (brytyjski pisarz i biolog).

- Kiedy Drzymałowie wyprowadzili się z Podgradowic, ich wóz trafił w ręce sekretarza poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Ten podjął działania, aby wóz zachować dla potomności jako pamiątkę narodową. W obawie konfiskaty wozu, przekazał go w 1910 r. Muzeum Narodowemu w Krakowie. Wóz stanął w Barbakanie Bramy Floriańskiej w Krakowie, potem na dziedzińcu Wawelskim.

- Wóz był główną atrakcją krakowskich obchodów 500 lecia bitwy pod Grunwaldem obchodzonych w lipcu 1910 r.

- Wobec różnorakich trudności i braku miejsca na pomieszczenie wozu w 1920 r. Muzeum wystawiło wóz do licytacji, a jego kupnem zainteresował się sam Drzymała. Wóz jednak trafił w prywatne ręce do Józefa Butyńskiego z Prądnik Czerwonych pod Krakowem. W krakowskim muzeum pozostała tylko tablica pamiątkowa z tego wozu. Nabywca zaś, przewoźnik towarowy, przerobił wóz pod swoje potrzeby.

- Józef Butyński w 1922 r. kupił wóz Drzymały za kwotę 80.000 marek polskich (w innych źródłach: za 100.000), co po okresie galopującej inflacji, w 1927 r. stanowiło kwotę 20 groszy.

- Wieś Podgradowice, w której stał słynny wóz, nosi dzisiaj nazwę Drzymałowa

Na podstawie:

D. Błońska, Wóz Michała Drzymały. Historia narodowej pamiątki [W:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej R. 67 Nr 2 , s. 275-284

Józef Kołodziejczyk, Umarł człowiek – żyje legenda. Reportaż z uroczystości pogrzebowych śp. Michała Drzymały [w:] Wici wielkopolskie, 1937. R. 7., nr 4-5, s. 35 – 37

Wóz Drzymały [w:] Dziennik Poznański z 16.04.1908 r., R. 50, nr 89, Poznań 1908 r.

Wóz Drzymały sprzedany za 20 groszy [w:] Dziennik Berliński z 26. 10. 1927 r., R.31, nr 245, Berlin 1927 r., s. 4

J.  Weyssenhoffa, Wóz Drzymały, Szkocja 1945 r.

(opr. M. Kuchta)