Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)

Z kolei Hildegarda z Bingen pisała o niej, iż „uwarzona w jadle pożytek ludziom przynosi, bo żołądek czyści”.

Pokrzywę traktuje się jako chwast, choć jest ona rośliną o właściwościach leczniczych z długą tradycją. Już w Starożytności Hipokrates zauważył jej oczyszczające krew właściwości. Pliniusz Starszy opisał pokrzywę w swym dziele „Historia naturalna”. Zwrócił uwagę na jej palące działanie i zalecał spożywanie młodych roślin. Z kolei Dioskurides wskazywał, aby stosować pokrzywę w przypadku wystąpienia obrzęków gruczołów, przy zapaleniu płuc, wrzodach i czyrakach. W średniowieczu praktykowano nacieranie skóry świeżymi pokrzywami przy schorzeniach reumatycznych. Klasztorna medycyna zaliczała pokrzywę do roślin osuszających i rozgrzewających. Wierzono również, iż nasiona pokrzywy sprzyjały płodności zarówno ludzi, jak i zwierząt. Roślinę stosowano także przy kaszlu i zapaleniu gardła, niekiedy wykorzystywano ją również w przypadku wystąpienia kamieni. Pokrzywa na swej powierzchni posiada drobne włoski, dlatego była używana jako środek wzmagający porost włosów (działanie na zasadzie podobne leczy podobne).

Pokrzywa zaliczana jest do rodziny pokrzywowatych (Urticaceae). Osiąga wysokość nawet do 1,5 m. Można ją spotkać w zaroślach, na skrajach lasów, obok dróg, ogrodzeń, przy rowach i na rumowiskach.

Współcześnie w lecznictwie wykorzystuje się głównie liście, ziele oraz korzenie pokrzywy. Te ostatnie są cennym źródłem kwasów organicznych, nienasyconych kwasów tłuszczowych, kwasu krzemowego oraz soli mineralnych, np. wapnia i potasu, które wykazują działanie moczopędne i przeciwzapalne.

Ziele i liście pokrzywy stosuje się wewnętrznie leczniczo w przypadku zakażeń dróg moczowych, dny moczanowej, w celu zapobiegania wystąpienia piasku w nerkach. Ma również działanie przeciwkrwotoczne, odtruwające. Spożywanie pokrzywy przyczynia się do zwiększenia ilości hemoglobiny oraz czerwonych krwinek we krwi, w związku z tym przeciwdziała powstawaniu anemii. Wykorzystywanie zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne wspomaga kurację w dolegliwościach reumatycznych. Ponadto pokrzywa wykazuje działanie obniżające stężenie glukozy we krwi i wspomaga przemianę materii. Korzeń z kolei używany jest do leczenia chorób prostaty.

W zapiskach Kluka możemy odnaleźć informację, iż z pokrzywy można było wykonywać płótna jak z lnu. Na Lubelszczyźnie z tej rośliny robiono worki i odzież. Do dziś włókna pozyskane z pokrzywy służą do wyrobu sieci rybackich, szpagatu (sznurka) czy grubszych tkanin. Roślinę tę wykorzystuje się także do barwienia tkanin czy skorup jaj. Ma swoje zastosowanie również w pielęgnacji skóry i włosów przetłuszczających się.

W czasach głodu spożywano młodą pokrzywę w formie szpinaku lub sałatek. Górale podhalańscy siekali pokrzywę z ziołami i przyrządzali z niej polewkę głodową zwaną „warmuz”. Taką zupę zarabiano mąką owsianą lub dodawano do niej ziemniaki.

Z liści można przyrządzać zupy, zapiekanki z warzywami, sałatki, soki warzywne, farsze do pierogów, placki, a także omlety i tarty. Można wykorzystać również wierzchołki pokrzywy w całości. W celu pozbycia się parzących właściwości, wystarczy sparzyć liście albo rozwałkować je. Smak rośliny przypomina szpinak.

Pokrzywę postrzegano jako roślinę o magicznych właściwościach. Tkaniny, które powstawały z jej włókien (niegdyś cieszące się popularnością w wiekach średnich, aż do XVII wieku) miały zabezpieczać przed chorobami oraz istotami demonicznymi. W analogicznym celu wieszano pęki rośliny obok wejścia do chałup czy na polach. Wierzono również, iż kokoszki (kury) jedzące pokrzywę będą niosły się przez cały rok, natomiast podana gąsiętom do zjedzenia sprawi, że te zdechną. Uważano także, iż pokrycie rąk sokiem wyciśniętym z pokrzywy, a następnie włożenie ich do stawu sprawi, że ryby będą wpadać do rąk tak, jak do sieci rybackich. Trzymanie korzenia w ustach miało powstrzymać krwotok z nosa, natomiast zmieszanie go z miodem i aplikowanie na twarz wygładzało cerę i usuwało wągry. Korzeń stosowano także w celu pozbycia się robaków, które – jak wierzono – lęgły się w zębach i powodowały ich ból.

W „Sekretach białogłowskich” Albertus zanotował, że pokrzywa trzymana w dłoni zabezpiecza przed widmami i strachami. Na Kaszubach była uznawana za roślinę diabelską. W niektórych regionach w celu odpędzenia czarnych chmur zbierano roślinę, układano ją na stosie i podpalano, ponieważ wierzono, że powstały dym odpędzi chmury. Święconym wiankami z pokrzywy okadzano chałupy i zabudowania w czasie burzy, aby uchronić je przed uderzeniem pioruna i pożarem. Wierzono, iż pokrzywa chroni przed czarownicami – szczególnie w noc świętojańską – dlatego kładziono ją pod oknami i drzwiami, aby „wiedźma sobie oczy pokłuła”. Na ziemiach polskich chroniono pola od uroku poprzez zatykanie w ziemię wiech z pokrzywy. W Nowogrodzkim, Wileńskim i Lubelskim zatykano ją w strzechy i ściany.

Roślinę tę wykorzystywano także w przypadku zaczarowania mleka. W Brennej cedzono mleko przez sito, na którym leżała pokrzywa, aby zmusić osobę, która zaczarowała mleko, do przyjścia. Pokrzywa służyła również do wyparzania garnków. Czyniono tak, aby zapobiec zepsuciu mleka.

Podczas siania kapusty brano pokrzywę i kamień do ręki, następnie zatykano roślinę w zagon i kładziono nań kamień, mówiąc: „Jak ta pokrzywa wszędzie się przyjmuje, niech także kapusta tak się przyjmie, a jak ten kamień jest twardy, niech główki kapusty będą takimi”.

Na łamach zielników z XVI wieku zalecano stosowanie pokrzywy w przypadku niepłodności kobiet i wykonywanie okładów z rośliny, aby uchronić się od poronienia. W „Compedium medicum” polecano przykładanie korzeni, aby wyleczyć obrzmienie śledziony. Pokrzywę wykorzystywano także do leczenia puchliny. W formie herbaty spożywano ją, aby oczyścić krew. Święconą w Boże Ciało roślinę przykładano na rany, z kolei na stłuczenia wykonywano okłady z pokrzywy i octu.

W przypadku ukąszeń przez żmiję należało pobiec w pokrzywy. Jeśli człowiek szybciej dotarł do pokrzyw aniżeli żmija do wody, to oznaczało, że przeżyje, a żmija zdechnie. W innym przypadku umrzeć miała osoba ukąszona.