Powrozy na urodzaj

Słomę z wigilijnego stołu bądź wyciągniętą ze snopka, który stał w izbie lub leżał pod ławą, wykorzystywano do zrobienia powrozów, którymi następnie obwiązywano pnie drzew owocowych w sadzie. Na Krajnie, aby zapewnić szczęście i urodzaj, grusze owijano aż trzykrotnie. Czyniono tak również w innych regionach Polski w dni świąteczne, czyli w wigilię Bożego Narodzenia, św. Sylwestra, Nowy Rok czy Trzech Króli. Praktykowano także pukanie drzewa, a niekiedy nawet grożono mu biciem bądź ścięciem.

Wyciągniętą ze snopa słomę zabierano także ze sobą do kościoła na jutrznię czy pasterkę, po czym obwiązywano nią drzewka, aby lepiej owocowały w przyszłym roku. W święto Trzech Króli ktoś z domowników wybiegał z chałupy o bosych stopach i odziany w samą koszulę, aby obwiązać powrozem pnie. Czynność ta miała zabezpieczać przed przemarznięciem drzewka, a w niektórych regionach Polski z kolei chroniła przed mrówkami czy uderzeniem pioruna. Przed błyskawicami zabezpieczało także wbicie żelaznej siekiery w korę.

W Wielkopolsce natomiast parobek przewiązywał drzewka słomą, z kolei gospodarz pukał w każde z nich drewnianą kulką lub kijem do otrzepywania lnu, wypowiadając przy tym rozmaite formułki, mające zachęcić drzewo do owocowania w nadchodzącym roku.

Natomiast na Pałukach, w pierwszej połowie XX w., gospodarz wraz z członkiem rodziny - po wieczerzy wigilijnej - udawali się do sadu i chodzili od drzewka do drzewka. Gospodarz przy tej czynności groził siekierą i wypowiadał następujące słowa: Będziesz rodzić? Bo cię zetnę. To sformułowanie powtarzał trzykrotnie. Na to członek rodziny za każdym razem odpowiadał: Nie ścinaj, będzie rodzić. Po tych zabiegach obwiązywano słomą drzewko i udawano się w kierunku kolejnego. Zwyczaj ten jednak zaczął stopniowo zanikać w międzywojniu.

Bibliografia:

O. Kolberg, W. Ks. Poznańskie, cz. 3, 11, DWOK, s. 141. Internet: http://oskarkolberg.pl/MediaFiles/011dwok.pdf, dostęp 8.12.2021.

A. Brencz, Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana, Poznań 2006, s. 53-54.

J. Dydowiczowa, Zwyczaje i obrzędy doroczne, [w:] Kultura Ludowa Wielkopolski, red, J. Burszta, t. 3, Poznań 1967, s. 31.

F. Dmochowski, Dawne obyczaje i zwyczaje szlachty i ludu wiejskiego w Polsce i w ościennych prowincyach, Warszawa 1860, s. 58-59. Internet: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=289364, dostęp 8.12.2021.

E. Janota, Lud i jego zwyczaje. Zwyczaje świąteczne, Lwów 1878, s. 21-22.

(Opr. J. Medycka)